ਰਵਿੰਦਰ ਰਵੀ
੭ ਪ੍ਰਗੀਤਕ ਕਵਿਤਾਵਾਂ
੧. ਟਾਪੂ ਆਪੋ ਆਪਣੇ
ਮਨ ਟੁੱਟ ਚੱਲਿਆ,
ਟੁੱਟਦੇ ਨੂੰ ਕੋਈ
ਜੋੜ ਸਕੇ ਤਾਂ ਜਾਣਾਂ
ਟੁੱਟੇ ਠੀਕਰ ਕਦੇ ਨਾ ਜੁੜਦੇ
ਖਿੰਡ ਜਾਂਦੇ ਸ਼ੀਸ਼ੇ: ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ
ਜੜ੍ਹ, ਚੇਤੰਨ, ਛਾਇਆ ਤੇ ਮਾਇਆ
ਉਲਝ ਰਹੇ ਬਿੰਦ, ਬਿੰਦ –
ਉਲਝਣ ਦੇ ਵਿਚ,
ਉਲਝਣ ਦੀ ਥਾਂ,
ਸੁਲਝ ਸਕੇ, ਤਾਂ ਜਾਣਾਂ
ਉਲਝਣ ਰਾਹੀਂ, ਨਜ਼ਰੀਂ ਉਲਝਣ,
ਗੁੰਝਲ, ਗੁੰਝਲ ਸੋਚਾਂ,
ਨਦੀਏਂ: ਧਾਗਾ
ਝੀਲੀਂ: ਗੰਢਾਂ
ਸਾਗਰ: ਆਪ ਪਛਾਣਾਂ
ਆਪੋ ਆਪਣਾਂ ਸਾਗਰ ਸਭ ਦਾ
ਟਾਪੂ ਆਪੋ ਆਪਣੇ
ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦ ਫਰੋਲੀ ਜਾਣੇ
ਅਰਥ ਆਪਣੇ ਜਪਣੇ
ਕਿਣਕੇ: ਸਹਿਰਾ
ਬੂੰਦੇ: ਸੂਰਜ
ਆਪ: ਅਨਾਪ ਸਮਾਣਾਂ
ਸੂਰਜ, ਸਹਿਰਾ, ਬੂੰਦ ਤੇ ਕਿਣਕਾ
ਨਿੱਕੀ ਗੁੱਥੀ, ਵੱਡ ਕਹਾਣੀ
ਸੁਲਝਣ ਵਿੱਚੋਂ ਉਲਝਣ ਨਿਕਲੇ
ਤਾਣਾਂ, ਬਾਣਾਂ ਹਰ ਇਕ ਪ੍ਰਾਣੀ
ਪੌਣਾਂ ਵਾਂਗੂੰ
ਅੰਬਰੀਂ ਉੱਡੇ
ਮਹਿਕ ਬਣੇ, ਤਾਂ ਜਾਣਾਂ
ਮਨ ਟੁੱਟ ਚੱਲਿਆ,
ਟੁੱਟਦੇ ਨੂੰ ਕੋਈ
ਜੋੜ ਸਕੇ ਤਾਂ ਜਾਣਾਂ
੨. ਸਗਲ ਤਮਾਸ਼ਾ
ਨੀਂ ਕੁੜੀਏ! ਦੱਸ ਕੀ ਤੇਰਾ ਭਰਵਾਸਾ?
ਪਾਣੀ ਨਾਲੋਂ ਹੋਠ ਟੁੱਟ ਗਏ,
ਪਾਣੀ ਫਿਰੇ ਪਿਆਸਾ!!!
ਇਕ ਪਾਣੀ ਤੂੰ ਮੰਗਣਾਂ ਚਾਹਿਆ
ਇਕ ਪਾਣੀ ਅਸੀਂ ਦਿੱਤਾ
ਇਕ ਪਾਣੀ ਹੈ ਸ਼ੌਕ ਦਿਲਾਂ ਦਾ
ਇਕ ਪਾਣੀ ਹੈ ਕਿੱਤਾ
ਇਕ ਪਾਣੀ ‘ਚੋਂ ਕਿਉਂ ਤੂੰ ਕੀਤੀ
ਦੱਸ ਦੂਜੇ ਦੀ ਆਸ਼ਾ?
ਸ਼ੌਕ ਦਿਲਾਂ ਦਾ, ਦਰਦ ਦਿਲਾਂ ਦਾ
ਇਹ ਪਾਣੀ ਅਸੀਂ ਰੱਖਣਾਂ
ਜੋ ਪਾਣੀ ਕਿੱਤੇ ‘ਚ ਮਸ਼ੀਨੀ
ਉਹ ਪਾਣੀ ਨਾ ਚੱਖਣਾਂ
ਤੇਰੇ ਹੋਠੀਂ ਤੇਹ ਸਾਡੀ ਨਾਂ,
ਹੋਰ, ਹੋਰ ਅਭਿਲਾਸ਼ਾ
ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਹੋਠਾਂ ਦੀ ਤੇਹ ਹੈ
ਆਪੇ ਵਿਚ ਪਰਵਾਸੀ ਬਣ ਗਏ
ਰੁੱਸ ਗਏ ਸੱਭੇ ਦੇਸ
ਨਾਂ ਵਾਣੀ, ਨਾਂ ਅਰਥ ਆਪਣੇ
ਰੁੱਸ ਗਈ ਸਾਥੋਂ ਭਾਸ਼ਾ
ਸੂਹੇ ਰੰਗ ‘ਚੋਂ ਵਣਜ ਢੂੰਡਣਾਂ
ਹਰ ਰੰਗ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਤੀ ‘ਚੋਂ ਹੀ
ਅਸੀਂ ਮੇਟੀਏ ਦੂਰੀ
ਉੱਤਰ, ਦੱਖਣ, ਗਿਆਨ, ਭਾਵਨਾਂ –
ਸਿੱਧਾ, ਪੁੱਠਾ ਪਾਸਾ
ਇਕ ਪਾਸੇ ਤੇਰਾ ਦੀਨ ਕੁਆਰਾ
ਹੋਠ ਤੁਰੇ ਪਰਦੇਸ
ਇਹ ਤੇਰੀ ਮਜਬੂਰੀ
ਦੇਹ ਝੱਖੜਾਂ ਦੇ ਝੰਭੀ
ਮਨ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਿੱਖਦੀ, ਸਿੱਖਦੀ,
ਰੀੜ੍ਹ ‘ਚ ਕਾਇਆ ਕੰਬੀ
ਸੁੱਚੇ ਸੱਚ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਅੰਦਰ
ਮੈਲ ਜਿਹੀ ਦਾ ਵਾਸਾ
ਕਿਹੜੀ ਜੰਗ ਦੀ ਸੰਧੀ ਬਣਿਆਂ
ਸਵੈ-ਸਮਰਪਨ ਤੇਰਾ?
ਅੰਦਰ ਦੀ ਜੰਗ ਅੰਦਰੇ ਹੁੰਦੀ
ਅੰਦਰੇ ਜਿੱਤ ਤੇ ਜੇਰਾ
ਹਿਰਨ-ਕਥੂਰੀ ਭਰਮ ਸਿਰਜਦੀ
ਸਿਰਜੇ ਨਾਂ ਭਰਵਾਸਾ
ਜਦ, ਜਦ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਤੱਕੀਏ ਤਦ, ਤਦ
ਘੂਰਨ ਜਿਵੇਂ ਖਲਾਵਾਂ
ਚਾਨਣ ਰੁੱਸਿਆ, ਰੁੱਸ ਗਈ ਕੁਦਰਤ
ਪਲਟੇ ਰੁਖ ਹਵਾਵਾਂ
ਆਪੇ ਠੋਹਕਰ, ਆਪੇ ਡਿਗੀਏ
ਆਪੇ ਹੀ ਧਰਵਾਸਾ
ਤੈਂ ‘ਚੋਂ ਜੁ ਕੁਝ ਪਾਇਆ, ਉਸ ਦਾ
ਸੂਰਜ ਨਿੱਤ ਚੜ੍ਹਾਈਏ
ਆਪੇ ਤੋਂ, ਆਪੇ ਤਕ ਟੁਰਦੇ,
ਤੈਂ ਤੋਂ, ਤੈਂ ਤਕ ਜਾਈਏ
ਤੈਂ ‘ਚੋਂ ਤ੍ਰਿਪਤੀ, ਤੇਹ ਤੇਰੇ ‘ਚੋਂ
ਤੈਂ ‘ਚੋਂ ਸਗਲ ਤਮਾਸ਼ਾ
੩. ਦਿਲ: ਇਕ ਟਾਈਮ ਬੰਬ
ਅੱਖੀਆਂ ਸੌਹੇਂ ਚਾਨਣ ਟੁੱਟੇ
‘ਨ੍ਹੇਰ ਫੈਲਦਾ ਜਾਏ
ਡੁੱਬ ਰਹੀ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਿਚ ਜੋਤੀ
ਕਵਣ ਪੜਾਅ ‘ਤੇ ਆਏ?
ਏਥੇ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਸੁੱਕਣ ਨਦੀਆਂ
ਰੇਤੇ ਵਿਚ ਬਲਦੇ ਅੰਗਿਆਰ
ਸ਼ਾਗਰ ਮਿਟਦੇ, ਢੱਠਣ ਪਰਬਤ
ਵਿਖਰਿਆ ਜਾਪੇ ਸਭ ਸੰਸਾਰ
ਕਲਪਨਾਂ ਦੇ ਪਰ ਕਟ ਗਏ ਲੱਗਦੇ
ਬੁੱਧੀ ਵਿਚ ਸ਼ੂਨਯ-ਭੰਡਾਰ
ਆਪੇ ਨੂੰ ਆਪਾ ਨਾਂ ਝੱਲੇ
ਬੱਦਲ ਨੂੰ ਬੱਦਲ ਦਾ ਭਾਰ
ਫੁੱਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਉੱਠਦਾ ਧੂੰਆਂ
ਮਹਿਕਾਂ ਨੂੰ ਮਹਿਕਾਂ ਦਾ ਸ਼ਾੜ
ਪਾਟ ਬਿਖਰਿਆ ਚਾਰ ਚੁਫੇਰੇ
ਆਪੇ ਵਿਚ ਆਪੇ ਦਾ ਪਾੜ
ਇਸ ਦਰ ਕਾਲਖ, ਉਸ ਦਰ ਟੋਏ,
ਔਹ ਦਰ ਨਿਰੀ ਦੀਵਾਰ
ਅੰਦਰ ਬਾਹਰ ਤ੍ਰੈ-ਕਾਲਾਂ ਵਿਚ
ਵੱਸ ਗਈ ਜਿਵੇਂ ਉਜਾੜ
ਦਿਲ ਦਾ ਟਾਈਮ-ਬੰਬ ਅੱਜ ਢੁੱਕਿਆ
ਜੀਕੂੰ ਫਟਣ-ਦੁਆਰ
ਸਮਿਆਂ ਦਾ ਘੋੜਾ ਨ ਝੱਲੇ
ਸਾਡਾ, ਪਿੱਠ ‘ਤੇ ਭਾਰ
ਪਿਤਰੀ ਸੰਗਲੀ ਇਸ ਛਿਣ ਨੂੰ ਨਾਂ
ਮੌਤ ਭੋਗਦਾ ਛਿਣ, ਛਿਣ ਮੇਰਾ
ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਲਈ ਪਿਆਸਾ
੪. ਪਿਆਸ ਤੋਂ ਪਿਆਸ ਤਕ
ਇਸ ਟਹਿਣੀ ਤੋਂ ਹਰ ਪੰਛੀ ਨੇ
ਇਕ, ਇਕ ਕਰ ਉੱਡ ਜਾਣਾਂ!
ਖੜਸੁਕ ਦੇਹੀ ਆਦਿ-ਪਿਆਸੀ
ਅੰਤ ਪਿਆਸ ਸਮਾਣਾਂ!
ਸੁਫਨਿਆਂ ਵਰਗੇ ਪੰਛੀ ਆਏ
ਪੀਂਘਾਂ ਪਾ ਕੇ ਤੁਰ ਗਏ!
ਪੰਖੋਂ ਅੰਬਰ, ਰੰਗ ਅੱਖੀਆਂ ‘ਚੋਂ,
ਕਲਪਨਾਂ ਅੰਦਰ ਜੁੜ ਗਏ!
ਆਪਣੀ ਵੀਰਾਨੀ ਵਿਚ ਵਾਸਾ,
ਆਪਣਾ ਆਪ ਟਿਕਾਣਾਂ!
ਭਰਮ ਜਿਹੇ ਵਿਚ ਸੂਲਾਂ ਉੱਗੀਆਂ,
ਸੂਲੀਂ ਟੰਗੇ ਤੁਪਕੇ!
ਦੇ ਸਕੇ ਭਰਵਾਸਾ
ਤਿੱਖਾ ਸੂਰਜ, ਪਿਆਸ ਬੁਝੇ ਕਿੰਞ?
ਭਾਫ ਬਣਂੇ, ਟੁੱਟ, ਟੁੱਟ ਕੇ!
ਆਪ ਉਲੀਕਣ ਵਿਚ ਅੱਧ ਲੰਘਿਆ
ਤੇ ਅੱਧ ਆਪ ਮਿਟਾਣਾਂ!
ਅੱਧ ਵੀ ਸਾਡੇ ਗਏ ਗੁਆਚੇ,
ਸ਼ੱਚ ਤੋਂ ਛੁੱਪ ਗਏ ਡਰ ਕੇ!
ਜੀ, ਜੀ ਕੇ ਅਸੀਂ ਪਹੁੰਚੇ ਉੱਥੇ,
ਪਹੁੰਚੀਏ ਜਿੱਥੇ ਮਰ ਕੇ!
ਆਪ ਸ਼ਿਕਾਰ, ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਆਪੇ,
ਆਪਣਾ ਆਪ ਨਿਸ਼ਾਨਾਂ!
ਅੱਖਰ, ਅੱਖਰ ਸ਼ਬਦ ਬਿਖਰ ਗਏ,
ਪਿੰਡ ਤੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿੰਹਦੇ ਰਹਿ ਗਏ,
ਅੱਗ ਚੌਂਹ ਕੂੰਟੀਂ ਲੱਗੀ!
ਪੱਥਰ ਅੱਖਾਂ, ਹੋਂਦ ਰੇਤਲੀ,
ਉਲਝਿਆ ਤਾਣਾਂ ਬਾਣਾਂ!
ਅਰਥ ਵੀ ਕਰ ਗਏ ਠੱਗੀ!
੫. ਬੇਚਿਹਰਾ ਅਰਥਾਂ ਦੀ ਵਾਣੀਂ
ਬਿਖਰ ਗਿਆ ਹਾਂ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ,
ਕਿੱਥੋਂ ਪਕੜਾਂ ਆਦਿ-ਕਹਾਣੀ?
ਚਿੱਪਰ, ਚਿੱਪਰ ਨਕਸ਼ ਵਿਲਕਦੇ,
ਬੇਚਿਹਰਾ ਅਰਥਾਂ ਦੀ ਵਾਣੀਂ!
ਸਾਡੀ ਵਿਥਿਆ, ਦਰਦ ਅਸਾਡਾ,
ਆਪੇ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਪਰਵਾਸ!
ਬਾਹਰ ਮੌਸਮ ਥਲ ਤੇ ਸੂਰਜ,
ਅੰਦਰ ਜਨਮ ਜਨਮ ਦੀ ਪਿਆਸ!
ਰ੍ਰੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਦੁੱਖ ਕੀਕੂੰ ਦੱਸੀਏ?
ਏਥੇ ਸੱਭੇ ਰੁੱਖ ਨਿਛਾਵੇਂ!
ਆਪਣੇ ਹੀ ਸੰਤਾਪ ‘ਚ ਭੁੱਜਦੇ,
ਆਪਣੇ ਬੁੱਤ, ਆਪਣੇ ਪਰਛਾਵੇਂ!
ਧੁੰਦ ਜਿਹੀ ਇਕ ਹਰ ਪਾਸੇ ਹੈ,
ਨਜ਼ਰਾਂ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਾਂ ਦੇ ਘੇਰੇ!
ਪੈਰਾਂ ਤਕ ਰਸਤਾ ਨਾਂ ਦਿੱਸੇ,
ਟੱਕਰਾਂ ਵੱਜਣ ਚਾਰ ਚੁਫੇਰੇ!
ਧੜਕ ਧੜਕ ਕੇ ਬਿਣਸ ਰਹੀ ਹੈ,
ਵਿਫਲ ਜਿਹੀ ਸਾਹਾਂ ਦੀ ਵਿਥਿਆ!
ਆਪਣੇ ਸੱਚ ਦੀ ਬੰਦੀ ਬਣ ਗਈ,
ਸਿਫਰ-ਘਿਰੀ ਆਪਣੀ ਹੀ ਮਿਥਿਆ!
ਕਥ-ਮਿਥ ਸੂਲੀ, ਸੱਚ ਮਸੀਹਾ,
ਹਰ ਚੌਰਾਹੇ, ਹਰ ਘਰ ਬਾਰ!
ਕਿੱਲੀ-ਵਿੱਝਾ, ਹਰ ਜਨ, ਲਟਕੇ
ਅਮਨ, ਭਰੋਸਾ ਅਤੇ ਪਿਆਰ!
੬. ਕਿੱਸਿਓਂ ਬਾਹਰ ਕਿੱਸੇ
ਪਰਬਤ ਬਣ ਪੈਰਾਂ ਵਿਚ ਬੰਨ੍ਹੀਏਂ,
ਝਰਨਂੇ ਦੀ ਝਨਕਾਰ ਓ ਯਾਰ!
ਆਪੇ ਸਾਗਰ, ਬੱਦਲ ਆਪੇ,
ਆਪੇ ਧਰਤ, ਫੁਹਾਰ ਓ ਯਾਰ!
ਨਾਂ ਡੁੱਬੇ, ਨਾਂ ਤਰੇ, ਨਾਂ ਮੁੱਕੇ –
ਕੰਢੇ ਵਿਚ ਮੰਝਧਾਰ ਓ ਯਾਰ!
ਖੰਭਾਂ ਵਾਲੇ ਟੁੱਟ, ਟੁੱਟ ਬਿਖਰੇ,
ਬਿਨ ਖੰਭੋਂ ਉਸ ਪਾਰ ਓ ਯਾਰ!
ਹਾਸ਼ਮ, ਬੁੱਲ੍ਹਾ, ਫਜ਼ਲ ਤੇ ਵਾਰਸ,
ਕਿੱਸੇ, ਕਿੱਸਿਓਂ ਬਾਹਰ ਓ ਯਾਰ!!!!
੭. ਪਲਾਇਨ
ਜਿਸ ਸੂਰਜ ਦੀ ਤੇਰੇ ਸੰਗ ਅਸ਼ਨਾਈ ਹੈ!
ਉਸ ਸੂਰਜ ਦੀ ਸਾਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੁਹਾਈ ਹੈ!
ਉਸ ਸੂਰਜ ਦੀ ਕਿਰਨ ਹਨੇਰੇ ਹੂੰਝੇ ਨਾਂ,
ਹਰ ਪਾਸੇ ਹੀ ਸਹਿਮੀਂ ਹੋਈ ਤਨਹਾਈ ਹੈ!
ਇਸ ਪਾਸੇ ਇਕ ਦੀਪ ਜਿਹਾ ਜਗ-ਬੁਝ ਵਿਚ ਹੈ,
ਉਸ ਪਾਸੇ ਇਕ ਜੁਗਨੂੰ ਲਾਸ਼ ਉਠਾਈ ਹੈ!
ਏਸ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਜਗੂੰ-ਬੁਝੂੰ ਇਕ ਧੁਖਨ ਜਿਹੀ,
ਏਸ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਲੋਅ ਬਣ ਕੇ ਅੱਗ ਆਈ ਹੈ!
‘ਨ੍ਹੇਰ ਦਾ ਝੁੰਗਲਮਾਟਾ ਕਰਕੇ ਲੰਘ ਜਾਈਏ,
ਏਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਵਿਚ ਰੁਸਵਾਈ ਹੈ!