ਰਵਿੰਦਰ ਰਵੀ: ਸੱਤ ਕਵਿਤਾਵਾਂ
੧. ਮਾਂ ਦਾ ਇਕ ਸਿਰਨਾਵਾਂ
ਅੱਕ ਕੱਕੜੀ ਦੇ ਫੰਬੇ ਖਿੰਡੇ,
ਬਿਖਰੇ ਵਿਚ ਹਵਾਵਾਂ!
ਸਵੈ-ਪਹਿਚਾਣ ‘ਚ ਉੱਡੇ, ਭਟਕੇ –
ਦੇਸ਼, ਦੀਪ, ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ!
ਬਾਹਰੋਂ ਅੰਦਰ, ਅੰਦਰੋਂ ਬਾਹਰ –
ਭਟਕੇ ਚਾਨਣ, ਚਾਨਣ ਦਾ ਪਰਛਾਵਾਂ!
ਮਾਂ-ਬੋਲੀ ‘ਚੋਂ ਮਮਤਾ ਢੂੰਡਣ,
ਤੜਪ ਰਹੇ ਬਿਨ ਮਾਵਾਂ!
ਮੰਗਦੀ ਹੈ ਪਹਿਚਾਣ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ,
ਅੱਜ ਜੜ੍ਹ ਦਾ ਸਿਰਨਾਵਾਂ!
ਜੜ੍ਹਾਂ ਵਾਲਿਓ! ਜੜ੍ਹ ਦੇ ਸੁਫਨੇ,
ਲੱਥੇ ਵਿਚ ਖਲਾਵਾਂ!
ਮਾਂ-ਭੋਂ ਬਾਝੋਂ, ਕਿੱਥੇ ਪੱਲ੍ਹਰਣ?
ਸਭ ਬੇਗਾਨੀਆਂ ਥਾਵਾਂ!
ਮੋਹ-ਮਾਇਆ ਦੇ ਕਈ ਸਿਰਨਾਵੇਂ,
ਮਾਂ ਦਾ ਇਕ ਸਿਰਨਾਵਾਂ!!!
੨. ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ
ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ: ਅਕਸ,
ਅਕਸ ਦਾ ਸੋਮਾਂ: ਬੁੱਤ!
ਆਪਣੇ ਹੀ ਅੰਦਰ ਬੁੱਤ –
ਤਣਾਅ ਪ੍ਰਤਿ-ਤਣਾਅ ਵਿਚ –
ਟੁੱਟ ਗਿਆ………..
‘ਨ੍ਹੇਰੀ ਆਈ, ਰੇਤ ਵਾਂਗ,
ਬਿਖਰ ਗਿਆ………
ਆਪਣੇ ਹੀ ਟੁਕੜੇ
ਇਕੱਠੇ ਕਰਨ ਦੇ
ਯਤਨ ਵਿਚ ਬੁੱਤ,
ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਵਲ ਪਰਤਿਆ
……………………
……………………..
ਏਨਾ ਕੁਝ ਬਦਲ ਗਿਆ!!!
………………………………..
ਪਰ
……………………………………
ਅਕਸ ਨਹੀਂ ਬਦਲਿਆ!!!
੩. ਐਕਸ-ਰੇ: ਇਕ ਐਬਸਰਡ ਮਨੋਸਥਿਤੀ
ਅੱਖਰ ਲਿਖ ਲਿਖ ਸ਼ਬਦ ਬਣਾਏ,
ਲੀਕਾਂ ਪਾ ਪਾ ਅਰਥ ਮਿਟਾਏ!
ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਵਿਚ ਜੋ ਵੀ ਬਿੰਬ ਉੱਭਰੇ,
ਉਹੀਓ ਮੇਰਾ ਮੁੱਖ ਝੁਠਲਾਏ!
ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਧਰਤ ਦਰਾੜਾਂ ਪਾਟੀ,
ਵਿੱਚ ਦਰਾੜਾਂ, ਅਗਨੀ, ਥਲ;
ਮੈਂ ਡਿੱਗਾਂ, ਤਾਂ ਭਾਫ ਬਣਾਂ,
ਬੀ ਡਿੱਗੇ, ਤਾਂ ਸੁਆਹ ਹੋ ਜਾਏ!
ਕੋਰਾ ਕਾਗ਼ਜ਼, ਤੇਜ਼ ਉਸਤਰਾ,
ਵਾਲ, ਵਾਲ ਦੀ ਵਿੱਥ ‘ਤੇ ਲੀਕਾਂ;
ਦੇਹ ‘ਚੋਂ ਛਣਕੇ ਅਲਫ ਚਾਨਣੀ,
ਹਉਂ ਦਾ ਆਰ ਪਾਰ ਦਿਖਲਾਏ!
ਲਹੂ ਮਾਸ ਵਿਚ ਪਿੰਜਰ ਝੁਲੇ,
ਅੱਖਵਾਨੇ ਵਿਚ੧. ਅੰਨ੍ਹਾਂ ਯੁੱਗ –
ਜ਼ਿਹਨੋਂ ਸੱਖਣੀਂ ਖੋਪਰੀ ਹੇਠਾਂ,
ਕਿੰਜ ਅਹੋਂਦਾ੨. ਮੌਸਮ ਆਏ!
ਭੁਰਦੇ ਪੱਤਰ, ਟੁੱਟਣ ਟਾਹਣਾਂ,
ਚੁੱਭਣ ਸੂਈਆਂ, ਖਿੰਡਣ ਸੋਚਾਂ –
ਆਪੇ ਵਿਚ ਇਕੱਲੀ ਜਿੰਦ ਨੇ,
ਦਿਲ ਨੂੰ ਪਿਆਸੇ ਹੋਠ ਛੁਆਏ!
ਸ਼ੱਭੋ ਰੰਗ ਅਜਨਬੀ ਜਾਪਣ,
ਗਣਿਤ, ਸਾਇੰਸ, ਦਰਸ਼ਨ੩. ਦੇ ਸੂਤਰ੪. –
ਲੱਕੜ ਜਦੋਂ ਸੁਆਹ ਹੁੰਦੀ ਹੈ,
ਭਾਂਬੜ ਦੀ ਛਾਂ ਹੱਥ ਨਾਂ ਆਏ!
ਆਪਣੇ ਆਪ ਤੋਂ ਖਿਝ ਮੈਂ ਆਪਣੇ,
ਅੰਦਰ ਵਲ ਜਾਂ ਹੱਥ ਵਧਾਏ;
ਮਹਾਂ-‘ਨ੍ਹੇਰ ਵਿਚ ਗੁੰਮ ਚੁੱਕੇ ਸਨ,
ਰੌਸ਼ਨੀਆਂ ਤੇ ਕਾਲੇ ਸਾਏ!
ਅੱਖਰ ਲਿਖ ਲਿਖ ਸ਼ਬਦ ਬਣਾਏ,
ਲੀਕਾਂ ਪਾ ਪਾ ਅਰਥ ਮਿਟਾਏ!
ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਵਿਚ ਜੋ ਵੀ ਬਿੰਬ ਉੱਭਰੇ,
ਉਹੀਓ ਮੇਰਾ ਮੁੱਖ ਝੁਠਲਾਏ!
੧. ਅੱਖਵਾਨੇ ਵਿਚ – ੀਨ ਟਹe ਏe-ਸੋਚਕeਟ ੨. ਅਹੋਂਦਾ – ਬਿਨਾਂ ਹੋਂਦ ਤੋਂ
੩. ਦਰਸ਼ਨ – ਫਲਸਫਾ ੪. ਸੂਤਰ – ਫਾਰਮੂਲਾ
੪. ਮਿੰਨੀ ਕਵਿਤਾਵਾਂ
੧.
ਜਦੋਂ ਕੁਰਸੀ ‘ਤੇ ਬੈਠਣ ਵਾਲਾ ਚਲੇ ਗਿਆ,
ਤਾਂ ਕੁਰਸੀ ਮੇਜ਼ ਤੋਂ ਨੀਵੀਂ ਹੋ ਗਈ!
੨.
ਖੋਤੇ ਕੋਲ ਇੱਕੋ ਸਵਾਲ ਸੀ, ਮਨੁੱਖ ਕੋਲ ਇੱਕੋ ਜਵਾਬ,
ਮਨੁੱਖ ਖੋਤੇ ਵਲ ਤੱਕਦਾ ਰਿਹਾ ਤੇ ਖੋਤਾ ਮਨੁੱਖ ਵਲ!
੩.
ਉਸ ਨੇ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਗਊ ਨੂੰ, “ਗਊ” ਕਿਹਾ,
ਗਊ ਨੇ ਸੁਣਿਆਂ, ਤੱਕਿਆ ਪਰ “ਆਦਮੀਂ” ਨਾ ਕਿਹਾ!
੪.
ਜਦੋਂ ਸੜਕ ਪਾਟ ਜਾਏ ਉੱਬਲਦੀ ਝੀਲ ਵਿਚਕਾਰ,
ਤਾਂ ਉਡਾਰੀ ਮਾਰਨ ਵਾਲੇ ‘ਤੇ ਅਸਮਾਨ ਢਹਿ ਪੈਂਦਾ ਹੈ!
੫.
ਫੁੱਲਾਂ ‘ਚ ਹੱਸਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਨਮ ਕਿਉਂ ਬਣਦੇ ਹਨ?
੬.
ਜਦੋਂ ਪਾਲਤੂ ਨੂੰ ਪੈਰ ਚੱਟਣ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਪੂਛ ਹਿਲਾਈ!
ਜਦੋਂ ਉਸਨੂੰ ਪੂਛ ਹਿਲਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਪੈਰ ਚੱਟੇ!
ਸ਼ਰਕਾਰ ਪਾਲਤੂ ਨੂੰ ਪਾਲਤੂ ਰੱਖਣ ਲਈ, ਵਿਧਾਨ ‘ਚ ਸ਼ੰਸ਼ੋਧਨ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ!
੭.
ਜਦੋਂ ਥਲ ਨੇ ਸਮੁੰਦਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਿੱਖੀ,
ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਨਿੱਕੇ ਨਿੱਕੇ ਸਗਲੇ ਸੂਰਜ ਬੁਝ ਗਏ!
੮.
ਸਮਾਂ ਗਲੋਬ ਨੂੰ ਘੁਮਾਉਂਦਾ ਰਿਹਾ ਤੇ ਗਲੋਬ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ,
ਜੋ ਤੁਰੇ ਸਨ, ਉਹ ਕਿਤੇ ਪਹੁੰਚੇ ਨਹੀਂ,
ਜੋ ਖੜ੍ਹੇ ਰਹੇ, ਉਹ ਪਹੁੰਚ ਗਏ!
੫. ਸ਼ੋਰ
ਸ਼ੋਰ ਹੈ,
ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੀ!
ਦੁਨੀਆਂ ਆਉਂਦੀ ਹੈ,
ਮੇਰੇ ‘ਚੋਂ ਰੋਜ਼ ਲੰਘਦੀ ਹੈ,
ਇਕ ਭੀੜ ਜਿਹੀ –
ਐਟਮ ਤੋਂ ਐਟਮ-ਧੂੜ ਤਕ,
ਫੈਲਦੀ, ਫਟਦੀ, ਬਿਖਰ ਜਾਂਦੀ!
ਨਹੀਂ,
ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ,
ਸਬੂਤਾ ਆਪ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ!
ਸ਼ੋਰ ਹੈ,
ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੀ!!!
੬. ਖਾਲੀ ਪਿਆਲਾ
ਰਾਤ ਭਰ ਬੈਠੇ ਰਹੇ,
ਮਿੱਤਰ-ਕੁੜੀਆਂ, ਮਿੱਤਰ-ਮੁੰਡੇ,
ਹੱਥੋ ਹੱਥੀਂ ਜਾਮ ਤੁਰੇ!
ਜਿਤਨੀ ਵਿਸਕੀ,
ਜਿਤਨੀ ਵਿਹੁ ਸੀ, ਮੇਰੇ ਹਿੱਸੇ,
ਅੱਖ-ਫੋਰੇ ਵਿਚ ਡੀਕ ਗਿਆ!
ਮੈਂ ਕੱਲਾ, ਮੈਂ ਸੱਖਣਾ,
ਖਾਲੀ ਪਿਆਲਾ,
ਨੁੱਕਰ ਦੇ ਵਿਚ ਪਿਆ ਰਿਹਾ!
ਫਿਰ ਗੱਲਾਂ ਤੁਰੀਆਂ,
ਕੁੜੀਆਂ ਵਰਗੀਆਂ ਗੱਲਾਂ,
ਜ਼ੁਲਫਾਂ ਵਰਗੀਆਂ ਛੱਲਾਂ!
ਸ਼ਹਿਜ-ਗਤੀ ‘ਤੇ ਇਕ ਦੂਜੇ ਵਿਚ
ਉਲਝੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ!
ਮੈਂ *ਵਿਸਰਾਮ ਜਿਹਾ ਸਾਂ,
ਹੂੰ, ਹਾਂ ਕਰਦਾ –
ਵਕਫੇ, ਪ੍ਰਸ਼ਨ,
ਵਿਸਮਿਕ-ਚਿੰਨ੍ਹ ਭਰਦਾ!
ਸਭ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ,
ਕਦੇ, ਕਦੇ, ਮੇਰੇ ‘ਤੇ ਪਈਆਂ:
ਸਰਚ-ਲਾਈਟ ਤੇ ਘੁੱਪ ਅਨ੍ਹੇਰਾ –
ਚੋਰ ਜਿਹਾ ਮਨ,
ਸਹਿਮ ਜਿਹੇ ਵਿਚ,
ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਦੁਬਕ ਗਿਆ!
ਮਿੱਤਰ ਸਮਝੇ,
ਹੁਣ ਇਸਦਾ ਦਿਲ ਬਹਿਲ ਗਿਆ….
…………………………………
….ਤੇ ਫਿਰ….
ਸਿਗਰਟ ਦਾ ਧੂੰਆਂ, ਆਪਮੁਹਾਰਾ
ਛੱਲਿਆਂ ਦੇ ਵਿਚ ਖੁੱਲ੍ਹ ਪਿਆ!
ਮੌਨ ਜਿਹਾ ਇਕ,
ਜੀਭ ਮੇਰੀ ‘ਤੇ ਡੁੱਲ੍ਹ ਗਿਆ;
ਅਣ-ਸੁਲਗੇ ਸਿਗਰਟ ਦੀ ਨਿਆਈਂ,
ਗੁੰਮ ਸੁੰਮ ਠੰਡਾ,
ਬੁੱਲ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਮੈਂ ਪਿਆ ਰਿਹਾ!
ਕੰਨਾਂ ‘ਤੇ ਬੋਲਾਂ ਦੀ ਦਸਤਕ,
ਨਜ਼ਰਾਂ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਾਂ ਦਾ ਨਿਉਂਦਾ,
ਅੰਗਾਂ ਨੂੰ ਅੰਗਾਂ ਦੀ ਲੋਚਾ,
ਵੱਖੀ ਚੂੰਢੀ, ਬਗਲੀਂ ਹਾਸਾ –
ਜੋ ਕੱਲਾ,
ਉਹ ਕੱਲਾ ਨੱਚੇ,
ਪਰ ਨਾ ਦੱਸੇ –
ਜੋ ਪਿਆਸਾ,
ਉਹ ਪਿਆਸ ਨੂੰ ਤੱਕੇ –
ਮਹਿਫਲ ਦਾ ਦਸਤੂਰ ਹੀ ਸੀ ਕੁਝ ੰਿeੰਜ ਬਣਿਆਂ!!!
ਓਸ ਕੁੜੀ ਦੀ ਗੱਲ ਜਦ ਚੱਲੀ,
ਮੈਂ ਖੁਰਿਆ ਤੇ ਮੈਂ ਕੁਝ ਭੁਰਿਆ!
ਜਸ਼ਨ ਅਤੇ ਇਹ,
ਯਾਰਾਂ ਦੀ ਹਮਦਰਦੀ,
ਮੈਨੂੰ ਮਿਹਣਾਂ ਜਾਪੇ!
ਮਨੋਰੰਜਨ ਦੀ ਏਸ ਸਿਖਰ ‘ਤੇ,
ਅੱਜ ਮੈਂ ਘੁੱਟ ਜ਼ਹਿਰ ਦਾ ਭਰਿਆ!
ਮਿੱਤਰਾਂ ਵਿਚ ਸਰੂਰ ਆਖਿਆ,
ਸ਼ੁਕਰ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਕੁਝ ਤਾਂ ਚੜ੍ਹਿਆ!!!
ਮੈਂ ਕੱਲਾ, ਮੈਂ ਸੱਖਣਾ,
ਖਾਲੀ ਪਿਆਲਾ,
ਨੁੱਕਰ ਦੇ ਵਿਚ ਪਿਆ ਰਿਹਾ!
*ਵਿਸਰਾਮ – ਵਿਸਰਾਮ-ਚਿੰਨ੍ਹ
੭. ਨਵਾਂ ਵਰ੍ਹਾ: ਲਾ-ਪਤਾ
ਕੰਨ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ
ਤੀਬਰ ਅਹਿਸਾਸ ਹੇਠ
ਨੀਝ ਲਾਇਆਂ ਵੀ ਕੋਈ ਚਿਹਰਾ
ਵਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ
ਆਵਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਸੁਣਦੀ
ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਧੂੜ ਹੇਠ
ਮੰਤਵ, ਦਿਸ਼ਾ, ਅਰਥ, ਸਭ
ਦਬ ਜਾਂਦੇ ਹਨ
ਸਮੇਂ ਤੇ ਸਫਰ ਦੀਆਂ ਖਿੱਚਾਂ ਵਿੱਚ
ਚਿਹਰਾ ਤੇ ਨਕਸ਼
ਝੁਰੜੀ, ਝੁਰੜੀ ਹੋਏ
ਫਟ ਜਾਂਦੇ ਹਨ
ਇਕ ਖਲਾਅ ਜਿਹੀ ਵਿਚ
ਮੇਰਾ ਅੰਧਲਾਪਨ
ਆਪਣੇ ਆਪ ਦੇ ਨਾਲ
ਟੱਕਰਾਂ ਮਾਰਦਾ, ਵੇਖਦਾ ਹੈ:
ਪਹਾੜ ਡਿੱਗ ਪਿਆ ਹੈ
ਦਰਿਆ ਰੁੱਕ ਗਿਆ ਹੈ
ਸਾਗਰ ਸੁੱਕ ਗਿਆ ਹੈ
ਅੰਬਰ ਝੁੱਕ ਗਿਆ ਹੈ
ਏਸ ਵਰੇਸੇ ਹੀ ਕਈ ਵਾਰ
ਯਾਦ ਕੀਤਿਆਂ ਵੀ
ਆਪਣਾ ਨਾਮ,
ਪਤਾ ਤੇ ਫੋਨ ਨੰਬਰ
ਯਾਦ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ
ਛਿਣ ਦੀ ਛਿਣ, ਬੰਦਾ
ਤੇ ਉਸਦਾ
ਹਰ ਨਵਾਂ ਵਰ੍ਹਾ,
ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਹਵਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ!
ਆਪਣੇ ਆਪ ਅੰਦਰ,
ਲਾ-ਪਤਾ ਹੋ,
ਖੜੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ!!!